Historia Zespołu klasztornego

Franciszkanie osiedlili się w Przemyślu w XIII w. na gruncie ofiarowanym według legendy przez kowala Andrzeja Serena, konwertytę z prawosławia na katolicyzm. Konwent św. Marii Magdaleny na obecnym miejscu powstał prawdopodobnie za rządów biskupa Eryka z Winsen (1377 -1391,) franciszkanina. W źródłach wzmiankowany po raz pierwszy w 1413 r. jako drewniany [14].
W 1498 napad na konwent wojsk wołoskich. 1665 otoczenie kościoła i klasztoru murem. 1760 promulgacja cudów Obrazu NMP koronowanego 1777.1864 pożar kościoła i klasztoru, po którym odbudowa. 1969 erygowanie parafii.

Przekazanie obrazu Chrystusa Miłosiernego w 1770
Przekazanie obrazu Chrystusa Miłosiernego w 1770

Historia Kościoła

Pierwotny zapewne zbudowany po osiedleniu się franciszkanów w Przemyślu, kolejny z ini¬cjatywy gwardiana Jerzego ok. 1474, kiedy cieśla Piotr pokrył świątynię i zakrystię dachem oraz wyk. wieżyczkę sygnaturki. 1524 budowniczy Jan, syn Giemzy zobowiązał się wznieść murowaną zakrystię. 1596-8 oraz 1612, 1615 notowany jako murowany, niewielki, sklepiony, wewnątrz malowany, pokryty dachówką, z przylegającą kaplicą św. Anny. Na rycinie w dziele Georga Brauna, Theatri praecipuarum totius mundi urbium.., 1617 ukazany jako orientowany, z trójprzęsłowym, jednonawowym korpusem i wydzielonym dwuprzęsłowym prezbiterium, oskarpowany, ze schodkowymi szczytami. 1630-3 m.i. zasklepiony chór i wzniesiona kaplica bractwa Męki Pańskiej. Konsekrowany 1637 przez Jana Zamoyskiego, abpa lwowskiego. 1638 zniszczony pożarem, po którym w tym samym roku prowizoryczna odbudowa i rekonsekracja. Gruntowna przebudowa do 1665: wówczas czynni budowniczowie Stefan (Moretzw. Jarosławskimi), m.i. wykonawca kopuły 1639, i Jakub (Solari), oraz malarze Stanisław, Sebastian (Włochowicz) i Matiasz. Świątynia w nowym kształcie (pod koniec prac budowlanych) odnotowana w wizytacji 1662 i ukazana na obrazie Najazd Rakoczego na Przemyśl, mai. po 1666, jako wzniesiona na rzucie krzyża, z kaplicami Męki Pańskiej i św. Anny (zapewne w ramionach transeptu) oraz ośmioboczną kopułą pośrodku, półkoliście zamkniętym prezbiterium i barokową fasadą ze szczytem ujętym spływami, z drewnianą dzwonnicą. 1679-80 budowniczy Piotr z Jarosławia zakładał ankry w związku ze spękaniem sklepień. Do 1682 remont kopuły i posadzki. 1684 przy nieokreślonych pracach remontowych notowani budowniczowie: Wojciech i Tomasz oraz cieśle Wojciech i Wawrzyniec. W pierwszej połowie w. XVIII liczne naprawy dachów, kopuły i posadzek, przy których, m.i. 1723 wzmiankowani: Konopacki (Jan?), Bonawentura, Sta¬nisław i Wojciech Zaręba. 1740 kościół znajdował się „niemal w ruinie”. – Obecny wzniesiony 1754-80 z inicjatywy i staraniem gwardiana Grzegorza Ostrowskiego, z fundacji bpa Wacława Hieronima Sierakowskiego, którą wspomogli: Franciszek Salezy Potocki, wojewoda kijowski, Wawrzyniec Morski, podczaszy horodelski, Sebastian Morski, łowczy czerwonogrodzki, August Uliński, starosta podwysocki oraz Wisłoccy, Humniccy, Dzieduszyccy i Chojnaccy. Projekt wyk. 1754 arch. biskupi Walenty Haltman. W tym samym roku poświęcenie kamienia węgielnego. Z udziałem majstrów: Józefa Lamberdoniego, Pawła Senderowicza ze Lwowa i Wojciecha Szostakiewicza z Przemyśla do 1758 wykonane fundamenty, do 1765 zbudowana zakrystia, do 1767 prezbiterium, do 1775 korpus nawowy.
1774- 5 pokrycie gontem dachu nad nawą główną. Kotlarz Fryderyk Kremsen poił blachą 1775- 6 wieżyczkę sygnaturki wg proj. Piotra Polejowskiego (zniesioną 1813) i 1776-8 hełmy wież. 1773-80 prace wykończeniowe przy fasadzie: m.i. wyk. schodów i ustawienie na nich wyk. 1758-60 rzeźb, wówczas także na szczycie (usunięte po pożarze 1864) kamienne figury aniołów, latarnie, wazony i kuty motyw Oka Opatrzności, zaś w strefie szczytu ganek z kutą balustradą wyk. przez kowala Stanisława Bukowskiego (1777-80). 1774-7 stolarze Jacenty, Wojciech i Stefan Panasiewiczowie położyli podłogę. Do 1779 prace szklarskie wyk. szklarz Sliman. 1778 konsekracja przez Tadeusza Kierskiego, bpa przemyskiego. 1789-91 i 1806-10 kościół użytkowany przez Austriaków jako magazyn wojskowy. Pożary dachu 1810 i 1848, po czym odnowienie kościoła. Ok. 1842-58 usunięcie części wyposażenia. W pożarze 1864 zniszczone dachy, hełmy wież i naruszona część frontowa. Odbudowa od 1865 wg proj. arch. Wincentego Preusnera, wówczas czynni: budowniczowie: Miszke i Kowacz (proj. hełmów wież), stolarze Franciszek Lorek i Jakub Boi oraz blacharz Derko. Kolejny pożar 1875. 1893 hełmy wież pokryte blachą. 1910-12 przekształcenie pomieszczeń dawnego skarbca z biblioteką na piętrze na jednoprzestrzenną kaplicę Chrystusa Miłosiernego, wg proj. Stanisława Majerskiego. 1912-13 remont zewnętrzny, wyk. firma Józefa Nikodemowicza, zakład kamieniarski Pawła Karczmarczykai kowalski Wiktora Robliczka, wówczas m.i. pokrycie dachu blachą i odnowienie elewacji z wymianą elementów kamieniarskich w fasadzie. 1927-30 gruntowny remont ze wzmocnieniem murów, odnowieniem elewacji, malowideł i wyposażenia, wg proj. arch. Kazimierza Marii Osińskiego, przy konsultacji arch. Adolfa Szyszko-Bohusza; prace przy fasadzie i wzmocnienie fundamentów wg proj. Maksymiliana Jabłońskiego. Nieznacznie uszkodzony 1941. 1957 przebicie wejścia z dziedzińca do nawy wsch. 1973 nowa posadzka. 1975-87 gruntowny remont z konserwacją malowideł ściennych, ołtarzy, uporządkowaniem dolnego kościoła, i wyk. nowych tynków zewnętrznych.

Oblężenie miasta przez wojska Jerzego II Rakoczego w 1657 i procesja z relikwiami św. Wincentego
Oblężenie miasta przez wojska Jerzego II Rakoczego w 1657 i procesja z relikwiami św. Wincentego

Architektura Świątyni Franciszkanów w Przemyślu

Kościół zwrócony prezbiterium na południe późnobarokowy, murowany z cegły, z użyciem kamienia w fundamentach, tynkowany, z kamienną okładziną w cokole fasady i elewacji zach. Bazylikowy z emporami. Na rzucie prostokąta, poza który wysunięte trójboczne zamknięcie prezbiterium. Korpus trójnawowy, trój przęsło wy, z ujętym w niemal kwadratowe wieże płytkim przęsłem chóru muzycznego. Prezbiterium węższe i nieznacznie niższe od nawy głównej, trójprzęsłowe (skrajne pn. przęsło płytsze), ujęte w dwukondygnacyjne kwadratowe aneksy: we wsch., skomunikowanym z klasztorem, zakrystia i na piętrze oratorium otwarte oknem do prezbiterium, w zach. kaplica Chrystusa Miłosiernego (pierwotnie skarbiec z biblioteką na piętrze). Wewnątrz nawy boczne otwarte do głównej półkolistymi arkadami filarowymi, takąż wydzielone prezbiterium, kaplica dostępna z prezbiterium i nawy zach., do której otwarta półkolistą arkadą, wypełnioną kratą neoregencyjną 1912, wyk. Wiktor Robliczek wg proj. Stanisława Majerskiego, trójstrefową z monogramami Marii i Chrystusa. Ściany nawy głównej i prezbiterium rozczłonkowane kompozytowymi pilastrami o snycerskich kapitelach rokokowych 1775-8, wyk. Franciszek Duńczewski, złoconych 1783 przez Winiarskiego, odnowionych 1929-30 przez firmę Emila Giebultowicza, w prezbiterium pojedynczymi w nawie parzystymi na wspólnych cokołach, wspierającymi przełamujące się belkowanie, przerwane w zamknięciu prezbiterium; w na¬wach bocznych zdwojone pseudopilastry. Sklepienia o wygładzonych szwach: w prezbiterium, nawie głównej , emporach i oratorium kolebkowe z lunetami na gurtach (parzystych w nawie i emporach); w nawach bocznych krzyżowe na szerokich, zdwojonych gurtach, w zakrystii i kaplicy krzyżowe. Chór muzyczny na potrójnej arkadzie z pilastrami toskańskimi na osiach filarów, podsklepiony krzyżowo na gurtach, w środkowym przęśle kruchta, wydzielona 1929 przeszkleniem, wyk. Emil Giebułtowicz; parapet środkiem wybrzu¬szony, z prostokątnymi płycinami, zwieńczony gzymsem, górą dzielona filarkami snycerska krata rokokowa 1780-3, wyk. Piotr Barzycki i Franciszek Duńczewski, odnowiona 1928 przez firmę Emila Giebultowicza, z motywami płaskorzeźbionych instrumentów muzycznych, na filarkach rzeźby: środkiem Dawid grający na harfie, przeniesiona ok. 1879-81 z organów, po bokach muzykujące putta. Okna rozglifione do wewnątrz: w nawie głównej i prezbiterium zamknięte odcinkowo,w nawach bocznych półkoliste, w emporach, zakrystii i oratorium prostokątne w zamkniętych odcinkowo wnękach, w kaplicy w ścianie zach. parzyste w dwóch kondygnacjach: górne wysokie zamknięte odcinkowo, dolne prostokątne w zamkniętych odcinkowo wnękach. W środkowym przęśle prezbiterium prostokątne okna oratorium (przeszklone) i kaplicy (ślepe, wypełnione lustrami). W nawie głównej, nad arkadami prostokątne płyciny wypełnione malowidłami oraz takież przeźrocza empor (od wewnątrz w rozglifionych, zamkniętych odcinkowo wnękach) ze snycerskimi przesłonami, rokokowymi 1778-83, wyk. przez Franciszka Duńczewskiego, złoconymi 1783-6 przez Winiarskiego, ażurowymi, środkiem wybrzuszonymi, rozdzielonymi lizenami, między którymi ukośna kratka i ornament rocaille, ozdobionymi wazonikami, lambrekinem i kampanulą. Portale iluzjonistyczne, rokokowe ok. 1773-8, mai. zapewne Winiarski i Józef Rybkiewicz w fantazyjnych, wolutowych obramieniach, ujmujące wejścia: w prezbiterium do zakrystii i kaplicy, w nawach bocznych do wież (z wyłamanym, półkolistym gzymsem i godłem franciszkańskim w nadprożu) i d. przejścia do klasztoru (w trzecim przęśle nawy wsch.), w emporze zach.: z przedsionka i do d. biblioteki. Pod całym kościołem obszerne podziemia (kościół dolny) dostępne z prostokątnego przedsionka w przyziemiu schodów poprzedzających fasadę oraz schodami przy elewacji wsch. i w zamknięciu prezbiterium; po¬wtarzające rzut kościoła; nawy sklepione krzyżowo, połączone półkolistymi arkadami na masywnych, czworobocznych filarach, prezbiterium wydzielone odcinkową arkadą tęczy, sklepione kolebkowo, podniesione o trzy stopnie, z parą półfilarów na ścianach bocznych, w których wydrążone półkoliste nisze. W ostatnim wsch. filarze nawy głównej hemisferyczna nisza wyłożona nieobrobionym kamieniem, z rzeźbą Matki Boskiej z Lourdes w. XIX/XX. W ścianach naw bocznych przeźrocza szybów okiennych zamknięte odcinkowo. Pojedyncze krypty prostokątne, sklepione kolebkowo: pod wieżą zach., zakrystią (skomunikowana z piwnicami klasztoru) i kaplicą.
Fasada trójdzielna, na wysokim, dwustrefowym cokole, ujęta parą dwukondygnacjowych wież; nieznacznie cofnięta część środkowa zwieńczona wysokim szczytem. W części środkowej i dolnych kondygnacjach wież artykulacja wielkoporządkowa z podporami o uproszczonych kapitelach korynckich; pole środkowe flankowane trójkami masywnych kolumn (skrajne parzyste), w narożach wież zdwojone jednostronnie pilastry (w górnych kondygnacjach toskańskie); kondygnacje zwieńczone przełamującymi się belkowaniami. Szczyt sylwetowo wykrojony o fantazyjnym kształcie, ujęty falistymi spływami z nałożonymi pseudopilastrami, zwieńczony wyłamanym ćwierćkoliście odcinkiem belkowania, rozczłonkowany trzema niszami hemisferycznymi: szeroką nad środkową częścią fasady (pierwotnie mieszczącą ganek z kutą balustradą, wyk. 1777-80 Stanisław Bukowrski, zniesiony po pożarze 1864), i małymi, półkoliście zamkniętymi na osiach interkolumniów, w górze owalna płycina z okulusem. Portal z trójkątnym naczółkiem ujęty pseudopilastrami, wejście zamknięte łukiem koszowym, w półkolistej wnęce o wklęsłych glifach, w nim drzwi żelazne, wyk. 1777-8 Stanisław Bukowski, dwuskrzydłowe, z nakładaną dekoracją ornamentalną, monogramami Chrystusa i Marii oraz godłem fran¬ciszkańskim. Nad portalem półkolista płycina, wyżej okno zamknięte odcinkowo, w środkowej niszy szczytu niewielkie półkoliście zamknięte okno (pierwotnie wejście na ganek). W polach wież: nisze hemisferyczne w obramieniach uszakowych, kwadratowe płyciny, półkoliście zamknięte okna i takież przeźrocza. Elewacje nawy głównej i zamknięcia prezbiterium rozczłonkowane pseudopilastrami (w narożnikach prezbiterium załamanymi), naw bocznych lizenami, zwieńczone uproszczonym belkowaniem, w absydzie: poniżej okien płyciny o ściętych górnych narożach, w ścianie szczytowej wnęka zamknięta odcinkowo, dołem o falistym wykroju; w elewacji nawy zach. i kaplicy pseudopilastry i narożna lizena wspierające wąski gzyms, poniżej okien płyciny zamknięte łukiem dwuramiennym; elewacja nawy wsch. i aneksu gładka, w znacznej części przesłonięta przez skrzydło klasztoru i kamienicę. Pd. elewacje kaplicy i aneksu dwuosiowe, z oknami w obramieniach uszakowych: w aneksie spiętrzonymi w dwóch kondygnacjach, w kaplicy na wysokości d. biblioteki, zamurowanymi

Kościół Św. Marii Magdaleny i klasztor franciszkanów w skali 1:750

Historia Klasztoru Franciszkanów w Przemyślu

Dzieje budowy trudne do odtworzenia wobec niedostatku źródeł. Pierwszy udokumentowany źródłowo budynek z 4. ćw. w. XV zapewne drewniany. 1596-8 odnotowany klasztor drewniany, częściowo zniszczony, siedmioizbowy z refektarzem, dormitorium, infirmerią i foresteria. Ok. 1608-15 z zapisu Adama Stadnickiego, wojewody bełskiego i starosty przemyskiego wzniesiony budynek murowany, częściowo zapewne zachowany w przyziemiu d. skrzydła pd., które w obecnym układzie stanowi pn. część klasztoru. 1630 rozszerzony. 1662 piętrowy, mieszczący refektarz na parterze i szesnaście cel na piętrze, odnawiany 1665. Na planach miasta z ok. 1772-7 i 1800 trój skrzydłowy, w kształcie podkowy przylegającej do wsch. ściany kościoła. 1780 nieokreślona przebudowa, 1782 sprowadzany kamień na fasadę. Skrzydeł wsch. i pn. brak już na planie katastralnym z 1852. Po pożarze 1864 odbudowa do 1869 wg proj. Wincentego Preusnera. 1885 częściowe przekształcenie wnętrz parteru. 1893-1904 dobudowa nowej części i wsch. ryzalitu klatki schodowej w skrzydle starym, wg proj. arch. Brunona Waluszczyk

Architektura klasztoru Franciszkanów w Przemyślu

Murowany z cegły z użyciem kamienia w fundamentach i betonu w konstrukcji części nowej, tynkowany. Złożony z dwóch części, piętrowych, podpiwniczonych z częściowo mieszkalnym poddaszem: skrzydło pn., starsze, zblokowane ze wsch. aneksem prezbiterium, z przy¬legającą od wsch. nowszą częścią dwuskrzydłową, na rzucie litery L, włączoną w pierzeję ul. Snigurskiego. – Część starsza, pozbawiona cech stylowych, półtoratraktowa z korytarzem od dziedzińca; układ wnętrz parteru zaburzony przesunięciem ścian pomieszczeń traktu pd. w głąb korytarza i wbudowaniem weń żelbetowej konstrukcji wzmacniającej; na parterze sklepienia krzyżowo-kolebkowe, na piętrze i poddaszu stropy, piwnice sklepione kolebkowo i krzyżowo. Elewacja pd. dziewięcio-, wsch. dwu-, pn. siedmioosiowa ze skrajnymi ryzalitami klatek schodowych. – Część nowa, neobarokowa. Wnętrza na parterze jedno-, na piętrze półtoratraktowe z korytarzem od dziedzińca, kryte stopami. Elewacja frontowa siedmioosiowa, z rustykowanym przyziemiem i takimiż lizenami w drugiej kondygnacji, na osi boniowany pseudoryzalit, w którym zamknięta odcinkowo brama wjazdowa. Kondygnacje zwieńczone gzymsami. Okna w ryzalicie i polach skrajnych w obramieniach listwowych z nadokiennikami, pozostałe w obramieniach uszakowych, w przyziemiu blendy. Elewacja zach. czteroosiowa, z pojedynczą rustykowaną lizeną, dzielona gzymsami, okna w obramieniach uszakowych. Elewacje dziedzińca gładkie; trój- i czteroosiowe. Dachy kryte blachą, dwuspadowe z wystawkami. Między prezbiterium, skrzydłem pn. i nową częścią klasztoru niewielki ogród na planie wydłużonego pięcioboku, oddzielony od ul. Śnigurskiego ceglanym murem z bramką neobarokowa 1904, wyk. wg proj. Maksymiliana Jabłońskiego, w formie aediculi, ujętej parą pilastrów toskańskich wspierających belkowanie i wolutowy szczyt, w którym kolista płycina z płaskorzeźbionym godłem franciszkańskim.

0 komentarzy

Dodaj komentarz

Avatar placeholder
Facebook
Skip to content